Eten of gegeten worden

Eindelijk heeft ook hier de herfst ingezet. Heerlijk die dwarrelende bladeren, koelere temperaturen en ook op straat gebeuren weer heel andere dingen dan in de zomer. De watermeloenen hebben plaats gemaakt voor zoete grapefruits, op straathoeken en kruispunten duiken de stalletjes met gepofte aardappelen (hong shu), gefrituurde broodstengels (you tiao) en lotuswortels gevuld met kleefrijst (gui hua lian ou) weer op en ook de straatbarbecues (shao kao) doen weer goede zaken. Allemaal tekenen van de herfst. En door al deze wintersnacks ruikt het heerlijk op straat (vooruit, de geur van stinky tofu buiten beschouwing gelaten.

Waar heb ik allemaal tijd voor om op te letten, vraag je je af? Tussen het heen en weer jakkeren tussen de diverse campussen van de Nederlandse school, waar we overigens na een luizenplaag op dit moment een uitbraak van het voet-, mond-, handvirus hebben, mijn printklussen en vele vergaderingen over al die epidemieën, ga ik nog steeds trouw drie keer in de week naar Chinese les. Ik ben inmiddels wel teruggevallen van 3 uur per les naar 2 uur want probeer maar eens een of ander onlogisch grammatica vraagstuk in je hoofd te stampen als je vanuit je ooghoeken je telefoon alweer ongeduldig ziet knipperen en zoemen. Dat helpt niet voor de concentratie. Twee uur gaat goed, zo lang kan de rest van de wereld ook makkelijk zonder me. Langer, heb ik geleerd, wordt lastig. En dus fiets ik drie keer in de week dwars door de French Concession naar mijn talenschool vlak achter de Jing’An tempel. Onderweg kom ik zoveel stoplichten tegen dat ik ruim de tijd heb om alles goed in me op te nemen, een blik in de wok van de straatverkopers te werpen en na te denken over de net geleerde Chinese stof. Het werkt nog steeds erg verfrissend om na de expatbubbel van mijn werk gewoon lekker op het fietsje te zitten en leuke gesprekken met mijn Chinese lerares te voeren. Inmiddels ben ik toe aan juf nummer vier, aangezien juf nummer drie onverwachts terug moest naar Beijing voor een operatie. Juf nummer vier, Pen Lei, komt uit het noordoosten van China en behoort tot de zogenaamde ‘Ant Tribe’ (Yi Zu): goed opgeleide jongeren die op zoek gaan naar werk in de rijke steden als Shanghai en Beijing. Ze worden de ‘Ant Tribes’ genoemd vanwege het feit dat deze jongeren slim zijn, hard werken en in groepen in kleine woningen wonen, vaak met velen in een kamer in de verre buitenwijken van de stad. De ‘Ant Tribes’ zijn een gevolg van het tekort aan goede banen voor de vele net afgestudeerden en dus leven ze in relatieve armoede met elkaar, werken ze hard en kijken ze positief naar de toekomst. Mijn lerares Pen Lei zegt dat ze het nog relatief goed heeft: ze hoeft ‘maar’ met één persoon haar kamer te delen en ze heeft verwarming. Hoe anders is het vaak voor de vele migranten in China, de arme, niet opgeleide mensen uit de minder bedeelde provincies die ook naar de steden zijn getrokken voor werk.

Onlangs was de hele wereld via de TV getuige van een drama wat zich in China afspeelde en tekenend is voor de ellende waarin veel mensen leven. Een peuter van twee ontsnapt aan de aandacht van haar moeder en wordt overreden door een busje. Niet veel later wordt ze geraakt door een tweede busje. 7 minuten later en 18 passanten verder, is er één oude mevrouw die alarm slaat en het meisje van de weg haalt. Het drama zal niemand ontgaan zijn, de peuter uit Foshan was wereldnieuws, hoe kan zoiets gebeuren en hoe kan het dat mensen zo onmenselijk zijn? Inmiddels is het kind overleden.

Wat doet een peuter van twee alleen op straat? In een groezelig steegje, in het donker en in de regen? Omdat dat is waar ze woont. Shanghai heeft ook veel van dit soort buurtjes, krottenwijken waar de werkmacht van de stad een plekje heeft gevonden. Arbeiders die voor een groot deel de vastgoedmensen aan hun riante inkomens helpen. Migrantenarbeiders, niet uit het buitenland, maar van het platteland, allemaal naar de stad gekomen om meer te kunnen verdienen dan in hun dorp. Zonder rechten, uitgebuit, arm als kerkratten. Meestal laat men een eventueel kind achter in het dorp bij de grootouders. Soms is dat geen optie en moet het kind mee, maar er is geen tijd om op zo’n kindje te passen. Het is geen opzet, ze hebben geen keus. De ouders werken, dag en nacht, het kind wordt als het boft een beetje in de gaten gehouden door de buurt. Maar ja, als het regent, zijn er weinig mensen buiten om op te letten. Houd je kind dan binnen, zou je zeggen. Makkelijk gezegd als je huis niet eens een deur heeft om dicht te doen, maar er slechts een gordijn of stuk karton dient tegen de inkijk.

Waarom rijdt zo’n busje over een kind heen? In dit geval wil ik best geloven dat de bestuurder het kind helemaal niet heeft gezien. Het was avond, dit soort buurtjes heeft vaak geen behoorlijke straatverlichting en ach, zo’n bobbel onder je wiel, het zal wel afval, een doos, een steen geweest zijn. Het kan natuurlijk ook heel goed dat hij met een hand zat te bellen, met de ander zat te roken of in zijn neus zat te frutten, veel te hard reed in een vol straatje, zijn ramen al 30 weken niet schoongemaakt had, en dacht bij de bobbel, hè gets, weer een hond doodgereden, snel wegwezen voordat de eigenaar achter me aan komt. Chauffeur nummer 2 heeft haar waarschijnlijk helemaal niet gezien vanuit zijn bus, toen lag ze al in het donker op de grond. Beiden zijn inmiddels gearresteerd.

Hoe fout zijn deze types? Hoe dikker de auto, hoe asocialer het gedrag. Het autobezit in China is compleet uit de hand gelopen. In Europa is het beetje bij beetje gegroeid en hebben ook regels, rijtesten, weggedrag en aandacht voor veiligheid zich door de jaren heen kunnen ontwikkelen. Hier is men van de fiets direct op de BMW overgestapt en dat werkt niet. De overheid gaat veel te lichtvaardig met rijvaardigheid om. Het is me sowieso een raadsel hoe Chinezen ooit een auto leren besturen, want rijscholen en lesauto’s heb ik hier nog nooit gezien. Dat je hier op een gemiddelde zaterdag meer Ferrari’s ziet rijden dan ik in 34 jaar in Nederland bij elkaar heb gezien, is typisch waar het mis gaat. Als je een auto koopt, mag je er pas in rijden als je kentekenplaten hebt gekocht. Iedere maand wordt er maar een x-aantal uitgegeven en die worden per opbod verkocht. Kortom, de rijkste wint. En uiteraard komt het vers gekochte nummerbordje niet op een Fiat Panda terecht.

Maar het meest schokkende van dit verhaal is toch wel het enorme aantal mensen dat niets deed, deed of ze het niet zagen of overduidelijk snel doorliepen toen ze de plas bloed in de gaten kregen. China is in de ban van een massale angst om aangeklaagd te worden, de schuld te krijgen van iets wat men niet heeft gedaan en compensatie te moeten betalen. Deze vicieuze cirkel heeft ook weer alles te maken met de groeiende kloof tussen arm en rijk. Om de zwakke voetganger en fietser te beschermen tegen de arrogante grote autobezitter, delft de laatste eigenlijk altijd het onderspit bij schadevergoedingen bij een ongeluk. Een goede zaak natuurlijk, want voor deze types betekent het een keertje minder uit eten, terwijl iemand anders de ziekenhuisrekeningen niet kan betalen en dus nog verder in de ellende zakt. Alleen wordt van deze situatie misbruik gemaakt; mensen die het niet zo breed hebben, zetten ongevallen in scène of proberen als het hun eigen schuld was, iemand anders met de schuld op te zadelen. Dit gebeurt veel met senioren (de boefjes); opa mist een stoepje en gaat op zijn gezicht, een aardige jongeman helpt hem overeind en vervolgens schreeuwt opa moord en brand dat de aardige meneer hem heeft laten vallen. Vier omstanders ruiken bloed en hebben het allemaal gezien en voor hij het weet, heeft de aardige meneer een schadeclaim aan zijn broek hangen die hij ook niet kan betalen want hij is student of kantoorklerk. Het gebeurt, en daarom lees je niet zelden dat senioren in hun eigen bloed verdrinken omdat niemand ze overeind durft te helpen. Mensen laten slachtoffers eerst hun onschuld inspreken op een mobieltje voordat ze een handje helpen... En dus lieten 18 mensen het meisje voor dood liggen, niet aankomen, niet mee bemoeien anders ben je de klos.

De mevrouw die uiteindelijk wel hielp, zelf ook een migrantenarbeidster, heeft een beloning gekregen van de overheid, die ze vervolgens aan de ouders van het meisje heeft gegeven. Samen met giften van het publiek is dit een bedrag waarmee deze mensen een nieuw leven kunnen beginnen. Ongetwijfeld met een nieuwe baby, want als Chinees moet je je familie voortzetten. Dit nieuwe kindje zal een veel beter leven hebben, dankzij het afschuwelijke lot van zijn of haar zusje.

Na dit niet heel erg opbeurende verhaal, ook nog even wat leuk nieuws: Guido is momenteel in Nederland (leuk nieuws voor jullie) en aangezien er dan toch niemand op me zit te wachten thuis in Shanghai, heb ik besloten om weer eens poolshoogte te nemen in het dierenasiel in Beijing. Woensdagavond na het werk vlieg ik rechtstreeks vanaf Pudong naar Beijing zodat ik vier volle dagen in Beijing kan doorbrengen en ik verheug me nu alvast op de typische herfstsnacks in Beijing. In elk geval is na een dag in de kou werken een vers geroosterde ‘chuanr’ (gekruid vlees op een stokje) niet te versmaden...

Veel groetjes vanuit heerlijk herfstachtig Shanghai,

Agnes